Pankiewicz i po… uwalnianie koloru
Wystawa „Pankiewicz i po… Uwalnianie koloru” jest hołdem złożonym wybitnemu artyście w 150. rocznicę jego urodzin w Lublinie.
Ekspozycja prezentuje bogaty i zróżnicowany dorobek artysty, z różnych okresów jego twórczości – od fascynacji symbolizmem, impresjonizmem, Cézannem i Bonnardem, aż po obrazy, które inaugurowały powstanie różnych odmian i szkół polskiego koloryzmu. Jego twórczość ukazana jest poprzez dialog z różnymi koncepcjami barwy i światła w polskiej sztuce okresu międzywojennego i współczesnej.
Cała wystawa podzielona jest na dwie zasadnicze części – pierwsza, skupiona wokół Józefa Pankiewicza i artystów związanych z Komitetem Paryskim (Józef Czapski, Jan Cybis, Hanna Rudzka-Cybisowa, Piotr Potworowski, Artur Nacht-Samborski, Zygmunt Waliszewski), w drugiej zaś pokazane są zróżnicowane modele recepcji koloryzmu w powojennej sztuce polskiej. Wystawa zatem łączy różne modele twórczości artystycznej zakorzenione w lekcji koloru i malarskich jakości. Znajdują się na niej dzieła bezpośrednich sukcesorów malarstwa kolorystycznego, związanych przede wszystkim z pracownią Jana Cybisa w warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych, jak i współczesnych artystów, wykorzystujących barwę i światło jako podstawowe środki kompozycji i ekspresji obrazów i przestrzennych instalacji.
Zainicjowana podróżami Pankiewicza działalność Komitetu Paryskiego okazała się nurtem niezwykle oddziałującym w polskim malarstwie zarówno przed 1939 rokiem, jak i po drugiej wojnie światowej, przyczyniając się do utrwalenia zmysłowej wrażliwości i artystów, i odbiorców. Intensywność oddziaływania kierunku spowodowała w efekcie na naszym gruncie dominację sensualnego odbioru sztuki. W konsekwencji kapizm (a szerzej koloryzm) jawi się jako najtrwalsza estetyka w polskim malarstwie XX wieku, a zarazem najtrwalsza szkoła zmysłowej wrażliwości, i znajduje swoje dalsze przedłużenie.
Wystawa ukazując kontynuacje stawia pytania o rolę koloru w kulturze polskiej, ale i możliwości rozszerzenia języka malarstwa w konfrontacji z abstrakcją, awangardą oraz dzisiejszymi eksperymentami wizualnymi. Wśród kontynuatorów, często w sposób przewrotny odnoszących się do koloryzmu i pośrednio do Pankiewicza zostali pokazani: Roman Artymowski, Tomasz Ciecierski, Jan Chwałczyk, Tadeusz Dominik, Mirosław Filonik, Jarosław Fliciński Stefan Gierowski, Józef Hałas, Karolina Hałatek, Jacek Sempoliński, Sebastian Skoczylas, Kajetan Sosnowski, Tomasz Zawadzki, Leon Tarasewicz, Zbigniew Tymoszewski. Wystawa obejmuje zatem trzy zasadnicze nurty recepcji koloryzmu – związany z ideą abstrakcji i autonomii malarskiej, ideą awangardy i krytyki obrazu, wreszcie postmodernistycznym, poszerzonym i intermedialnym obrazem.
Wspólne tym działaniom jest lokowanie praktyki malarskiej wobec rdzenia kultury europejskiej i uniwersalnych jakości artystycznych w duchu Pankiewicza. Jednocześnie kreślimy głęboki nurt myślenia o kolorze w powojennej kulturze polskiej, który warunkował dialog i odrzucanie tej tradycji w wymiarze lokalnym, związanym z modelami pracowni artystycznych w kolejnych dekadach drugiej połowy XX wieku i początku XXI wieku.
Kreacje kolorystyczne wypełnione światłem i barwą określają twórczość artystów najmłodszego pokolenia, Karoliny Hałatek i Sebastiana Skoczylasa. W swojej twórczości, posługując się odmiennymi formułami – rejestracją wideo oraz techniką malarską – akcentują abstrakcyjną formułę obrazu, wydobywają rozmycia, pulsujące krawędzie intensywnych barwnych płaszczyzn układających się w horyzontalne pasy. Przejścia barwne, zestawienia pól wypełnionych pojedynczą barwą wzmagają intensywność chromatyki, jednocześnie przełamując statyczną geometrię obrazu. Pulsująca forma wzmacnia niepewność spojrzenia, rozpoznającego zestawiane płaszczyzny i ich wzajemne relacje w zmiennych natężeniach, wyznaczających bliskość i dystans wizualny. Prace artystów, operując zmiennymi proporcjami barwnych pól, rezygnując z przedmiotowości, stają się wyzwaniem dla oka rozstrzygającego reguły widzenia form elementarnych, warunkujących możliwość przedstawienia – pokazują metafizyczny wymiar barwy i światła. Dotykają problemu bezprzedmiotowości, niematerialności czystej barwy, ustanawiającej migotliwe przestrzenne relacje. Doprowadzają doświadczenie rzeczywistości do gry kolorystycznej uwolnionej z trwałych konturów.